Blauwtong (bluetongue)

Blauwtong is een virusziekte van herkauwers (rundvee, schapen, geiten, wilde herkauwers) en kameelachtigen. Het blauwtongvirus wordt overgedragen door insecten van de familie Culicoides (kriebelmuggen). De ziekte is vooral belangrijk bij schapen, die gevoeliger lijken voor een besmetting. Andere gevoelige soorten vertonen veelal veel minder uitgesproken symptomen. Runderen zijn het belangrijkste reservoir voor het virus.

Er zijn zevenentwintig verschillende serotypes van het virus beschreven.

In de periode 2006 tot 2010 circuleerde het serotype 8 in grote delen van Europa. Daarbij werden zowel bij kleine herkauwers als bij rundvee ernstige klinische symptomen vastgesteld. Dankzij een verplicht vaccinatieprogramma in de jaren 2008 tot 2010 werd het virus in ons land en in de buurlanden uitgeroeid.

Verschijnselen en verloop van de ziekte

Besmette dieren kunnen afhankelijk van het serotype in meer of mindere mate de volgende symptomen vertonen:

• koorts
• ontstekingen, blaasvorming, erosie en necrose van de mondslijmvliezen
• gezwollen en soms blauwe tong
• mankheid door ontsteking van de kroonrand, de voeten en de spieren
• abortus
• pneumonie
• vermagering
• dood binnen 8 tot 10 dagen
• dieren die herstellen vertonen eventueel alopecie, steriliteit en groeivertraging

Bij een drachtig dier kan een besmetting soms aanleiding geven tot de geboorte van jongen met hersenafwijkingen. Zo werden er in de winter van 2008 in onze contreien veel zogenaamde “dummy” kalveren geboren, die een gevolg waren van besmettingen met het serotype 8.

Voorkomen en verspreiding

De aanwezigheid van de ziekte komt overeen met het leefgebied van de vector: de kriebelmuggen, knijten of knutten (Culicoides). Traditioneel komt de ziekte vooral voor in de band tussen 35° zuiderbreedte en 50° noorderbreedte, het leefgebied van eerder tropische Culicoides. Sinds 2006 wordt de ziekte in Europa eveneens buiten deze zone opgemerkt; daar hangt ze samen met Culicoides die in de meer gematigde streken voorkomen.

Doordat in gematigde streken de vectorpopulatie in de winter grotendeels sterft, kent blauwtong in ons land een sterk seizoensgebonden verloop. De besmettingen komen voor in de periode van augustus tot oktober; dit zijn de maanden waarin ook de vectorpopulatie piekt. Van de late herfst tot vroege lente, wanneer de temperaturen lager zijn dan 10°C en de vector niet actief is, worden geen nieuwe gevallen vastgesteld.

Behalve door vectoren, kan het virus ook  (maar minder vaak) via bloed en sperma van besmette dieren overgedragen worden.

België is sinds 10 oktober 2023 terug besmet met blauwtong, ditmaal van het serotype 3. Ons land verloor hierdoor opnieuw zijn blauwtongvrije status.
In de zomer van 2024 heeft het blauwtongvirus serotype 3 (BTV3) zich exponentieel verder verspreid in België (kaart met haarden).

De introductie van het serotype 3 was logisch, gezien de nabijheid van Nederland, waar dit serotype sinds begin september 2023 circuleert.

Door het verlies van de vrije status is het handelsverkeer van BTV-gevoelige dieren vanuit België naar andere lidstaten erg beperkt.

Er zijn vaccins tegen serotype 3 ter beschikking om schapen en runderen te beschermen. Deze vaccins verminderen de viremie en beschermen tegen sterfte, maar geven geen volledige bescherming tegen alle klinische symptomen. Het is bijgevolg mogelijk dat gevaccineerde dieren nog klinische symptomen vertonen. Hierdoor en omwille van een gebrek aan gegevens over de vaccins, kunnen er momenteel op basis van de vaccinatie geen blauwtonggevoelige dieren gecertificeerd worden voor verkeer naar andere lidstaten.

Lidstaten kunnen niet-gevaccineerde dieren die niet bestemd zijn voor de slacht, toch toelaten onder vastgelegde specifieke versoepelingen. Deze zijn verschillend per lidstaat en zijn terug te vinden op de website van de Europese Commissie. Voor meer informatie, zie ook de toe te passen maatregelen wat verder op deze pagina.

Een uitzondering op deze beperkingen wordt gemaakt voor de grensbeweiding met Frankrijk, die onder bepaalde voorwaarden kan worden toegestaan.

Op de website van de Europese commissie is een overzichtskaart te vinden met de status voor blauwtong van de verschillende Lidstaten.

Aangezien blauwtong een vectorziekte is en de bestrijding van de vector niet succesvol is gebleken, zijn enkel preventieve maatregelen zinvol, nl.:

• maatregelen bij het verplaatsen van vatbare dieren
• de vaccinatie van vatbare dieren

Er zijn geen bestrijdingsmaatregelen. Zieke dieren worden niet opgeruimd.

Monsterneming bij verdenking

Aangezien BTV3 ondertussen endemisch aanwezig is bij de blauwtonggevoelige diersoorten op het volledige Belgische grondgebied en om de administratieve lasten en de kosten zoveel mogelijk te beperken, is de noodzaak om elke verdenking van Blauwtong (alle serotypes) en Epidemisch Hemorragische Ziekte te melden opgeheven tot een met 31 december 2024 [meer informatie in deze procedure].

Maatregelen bij het verplaatsen van dieren tussen de Lidstaten

Verplaatsingen van herkauwers tussen Lidstaten - instructie 1688869

Tabel met versoepelingen met betrekking tot het verplaatsen van herkauwers van en naar België 

Officiële lijst van de EU-landen die versoepelingen verlenen (website van de Europese Commissie)

Maatregelen bij grensbeweiding

Omzendbrief met betrekking tot de grensbeweiding van runderen (PCCB/S2/1774179)
Omzendbrief met betrekking tot de grensbeweiding van schapen en geiten (PCCB/S2/1779964)
Alle omzendbrieven “Dieren”

Zoekmotor biociden (voor gebruik op transportmiddelen en infrastructuur)
Insecticiden toegelaten door de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu

Toegelaten middelen (voor gebruik op dieren)
De toelating van insecticiden voor het directe gebruik op levende dieren en met het oogmerk tot het doden van parasitaire insecten is de bevoegdheid van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG). Voor de uitwendige behandeling van dieren tegen muggen raadt het FAGG producten op basis van de pyrethrinoïden deltamethrine, permethrine en flumethrine aan. Deze producten kunnen ook onder cascade tegen knijten gebruikt worden:
tabel van antiparasitaire middelen voor gebruik op de huid

De vaccinatie tegen blauwtong is in België toegelaten met geïnactiveerd vaccin (MB 8 april 2015).

Opdat de screening van besmettingen van ongevaccineerde dieren efficiënt kan verlopen, is de registratie van de vaccinaties in de databank Sanitel wettelijk verplicht. Dit is een taak van de dierenarts die de vaccins aflevert of toedient. Zie ook de handleiding voor de dierenarts en de veehouder.

Vaccins tegen serotype 3 zijn beschikbaar op de markt. Het FAVV raadt iedere houder van schapen en rundvee aan om zijn dieren te laten vaccineren.

Zie ook:

Nieuwsbericht FAGG toestemming voor gebruik Syvazul BTV 3

Nieuwsbericht FAGG toestemming voor gebruik Bultavo 3

Nieuwsbericht FAGG toestemming voor gebruik Bluevac-3

Handleidingen in verband met de vaccinatie tegen blauwtong:

handleiding voor de dierenarts en de veehouder

handleiding voor het ingeven van vaccinaties in Veeportaal (Sanitel)

Belgische wetgeving

K.B. van 07 mei 2008 betreffende de bestrijding en uitroeiing van blauwtong (B.S. van 09/05/2008)
(Nummer NUMAC - 2008024203 - voor de gecoördineerde wetgeving)

M.B. van 9 maart 2018 betreffende de vaccinatie tegen blauwtong (B.S. van 14/03/2018)
(Nummer NUMAC - 2018011232 - voor de gecoördineerde wetgeving)

Europese wetgeving

Verordening (EU) 2016/429 van het Europees Parlement en de Raad van 9 maart 2016 betreffende overdraagbare dierziekten en tot wijziging en intrekking van bepaalde handelingen op het gebied van diergezondheid (Diergezondheidswetgeving - Animal Health Law)

Gedelegeerde Verordening (EU) 2020/688 van de Commissie van 17 december 2019 tot aanvulling van Verordening (EU) 2016/429 wat betreft de diergezondheidsvoorschriften voor verplaatsingen binnen de Unie van landdieren en broedeieren

Gedelegeerde Verordening (EU) 2020/689 van de Commissie van 17 december 2019 tot aanvulling van Verordening (EU) 2016/429 wat betreft regels voor bewaking, uitroeiingsprogramma’s en de ziektevrije status voor bepaalde in de lijst opgenomen ziekten en nieuwe ziekten

Uitvoeringsverordening (EU) 2021/403 van de Commissie van 24 maart 2021 tot vaststelling van bepalingen ter uitvoering van de Verordeningen (EU) 2016/429 en (EU) 2017/625 van het Europees Parlement en de Raad wat betreft modellen van diergezondheidscertificaten en modellen van diergezondheids-/officiële certificaten voor de binnenkomst in de Unie en verplaatsingen tussen lidstaten van zendingen van bepaalde categorieën landdieren en levende producten daarvan, en officiële certificering van dergelijke certificaten, en tot intrekking van Besluit 2010/470/EU

Uitvoeringsverordening (EU) 2021/620 van de Commissie van 15 april 2021 tot vaststelling van bepalingen ter uitvoering van Verordening (EU) 2016/429 wat betreft de goedkeuring van de ziektevrije en non-vaccinatiestatus van bepaalde lidstaten of zones of compartimenten daarvan ten aanzien van bepaalde in de lijst opgenomen ziekten en de goedkeuring van uitroeiingsprogramma’s voor die in de lijst opgenomen ziekten

14/09/2024 - Newsletter Nr.464
Blauwtong: stopzetting verplichte melding en staalname bij verdenking

23/08/2024 - Newsletter Nr.462
Blauwtong: belang van vaccinatie

9/07/2024 - Newsletter Nr.456
Blauwtong: stand van zaken

29/05/2024 - Newsletter Nr.450
Vaccinatie tegen blauwtong serotype 3

08/04/2024 - Newsletter Nr.445
Blauwtong serotype 3: Grensbeweiding en intracommunautaire verplaatsingen naar de buurlanden

24/01/2024 - Newsletter Nr.439
BLAUWTONG: WIJZIGING VAN DE VOORWAARDEN VOOR HANDELSVERKEER NAAR LUXEMBURG

30/10/2023 - Newsletter Nr.433
Blauwtong: terug vrij verkeer mogelijk tussen België en Nederland

10/10/2023 - Newsletter Nr.430
Blauwtong bij schapen in België bevestigd: verlies van de vrije status

11/09/2023 - Newsletter Nr.427
Blauwtong bij schapen in Nederland